Главная \ Лезги лит-ра \ Седагет Керимова

Седагет Керимова

Седакъет Къайинбеган руш Керимова 1953-йисан 30-мартдиз КцIара дидедиз хьана. Ада 1969-йисуз КцIар шегьердин 1-нумрадин юкьван мектеб акьалтIарна. Гьеле мектебда кIелдай вахтунда С.Керимовадин шиирар, гьикаяяр ва макъалаяр республикадин газетринни журналрин чинриз акъатнай. 1969-йисуз Азербайжандин Гьукуматдин Университетдин журналистикадин факультетдик экечIай С.Керимова гьеле студент тирла республикадин виридалайни чIехи тираждалди чап жезвай “Азербайжан генжлери” газетдин чинриз акъудай макъала ва очеркралди сейли хьанай. Адан ахлакьдин месэлайриз талукьарнавай очеркри республикада ван кутунай. Азербайжандин печатдин органра гадарнавай аялрин, иесуз дидейринни бубайрин проблемаяр сифте яз Седакъет Керимовади къарагъарнай. С.Керимовадиз адан яратмишунар фикирдиз къачуна гьеле университетдин вад лагьай курсуна кIелдай вахтунда Азербайжандин КП-дин ЦК-дин “Совет кенди” газетда мухбирвиле кIвалахун теклифнай. Гьа газетда ада ара датIана 17 йисуз кIвалахна. С.Керимовади Азербайжандин парламентдин орган тир “Гьаят” (гуьгъуьнлай адаз “Азербайжан” тIвар гана) газетдин сад лагьай тилитдилай редакциядин завотделвиле кIвалахна, гуьгъуьнлай международный “Гуьнай” газетдин кьилин редактордин заместителдин къуллугъ кьилиз акъудна. 1997-йисалай ам “Самур” газетдин кьилин редактор я. С.Керимова азербайжан, урус ва лезги чIаларалди чапдай акъуднавай 8 агъзурдалай гзаф макъалайрин, очеркрин, корреспонденцийрин, зарисовкайрин, эссе ва фельетонрин автор я. Журналистикада къазанмишай агалкьунрай ам Азербайжандин Журналистрин Союздин “Къизилдин къелем” ва Гьасанбег Зердабидин тIварунихъ галай премийриз лайихлу хьана. С.Керимовади республикадин журналистар патал тайинарнавай Мегьсети Генжевидин ва Хандин руш Натеванан тIварарихъ галай премиярни къачуна. Ам Хельсинкидин Ватандашвилин Ассамблеядин АМК-дин “Ислягьвал” премиядиз лайихлу хьана. 2006-йисуз Азербайжандин Президент Илгьам Алиеван серенжемдалди С.Керимова “Азербайжандин медениятдин лайихлу кIвалахдар” гьуьрметдин тIварцIиз лайихлу хьана. С.Керимовадин “Ван алачир гьарай” тIвар ганвай сад лагьай повестринни гьикаяйрин ктаб 1985-йисуз “Язычи” чапханада 15 агъзур тираждалди басма хьана ва ада автордиз кIелдайбурун патай чIехи гьуьрмет гъана. 1989-йисуз С.Керимовадин “Са гатфарин йиф” тIвар ганвай прозадин кьвед лагьай ктабдиз экв акуна ва кIелдайбуру ам гзаф хушвилелди кьабулна. И кIватIалрилай алатайла заридин “Къариб къушран мани” (1991) тIвар ганвай шииррин ктаб чап хьана ва ана авай гзаф шиирар кIелдайбурун сивяй-сивиз фена. Композиторри ктабда гьатнавай цIудалай гзаф шиирриз манияр теснифна. Къелемэгьлиди 1993-йисуз азербайжан чIалал кхьенвай “Алпаб” роман Азербайжандин прозада вакъиадиз элкъвена. Критикри и ктабдикай цIудралди рецензияр чапдай акъудна. Заридин лезги чIалал сад лагьай ктаб “Лезгинкадал илига” тIвар алаз 1995-йисуз “Азербайжан” чапханади чапдай акъудна. Ктабди лезги кIелдайбурун патай шаирдиз чIехи гьуьрмет гъана. Ктабдин гьакъиндай Дагъустандинни Азербайжандин лезги къелемэгьлийри гзаф къиметлу макъалаяр кхьена. 1998-йисуз С.Керимовади лезги чIалалди “Къарагъ дуьнья “Лезгинкадал” кьуьлериз” тIвар ганвай шиирринни поэмайрин ктаб чапдай акъудна. Азербайжан чIалал кхьенвай повестрикайни романрикай ибарат тир “Ряден” (2000) кIватIалдини С.Керимовадиз сейливал гъана. Ктабдихъ авсиятда газетринни журналрин чинриз 54 рецензия акъатна. Лезги чIалалди С.Керимовадин повестрин ва гьикаяйрин “Къайи рагъ” (2003), шииррин “Мад са гатфар” (2003), аялар патал кхьенвай “Рагъ хъуьрезва” ктабар басма хьана. Адан са шумуд повесть ва роман (“Блажная”), гьакIни шиирар (“За семью горами”) урус чIалаз элкъуьрна чапдай акъуднава. С.Керимовадин “КцIар, кцIарвияр” энциклопедиядин кIватIал 2011-йисуз басма хьана. Адан яргъал йисара чIугур зегьметдин нетижа тир и ктаб районриз талукьарнавай кьилди ктабрилай са кьадар тафаватлуди я. Авторди тарихчиди, чIалан пешекарди, журналистди, таржумачиди, фотографди, гьакIни КцIар мукьувай чизвай ва адал рикI алай инсанди хьиз чIугунвай зегьмет чIехиди я. Ктабдин кьилин лайихлувилерикай сад ам кьве чIалалди хьун я. 2012-йисуз автордин «ЧIалакай баллада» шииррин ктаб Магьачкъалада басма хьана. Гуьгъуьнлай авторди лезги чIалал къелемдиз къачунвай “Квахьай йикъарган” тIвар алай повестринни романрин ктаб чапдай акъудна. Адан гьакIни азербайжан чIалал “Лацу гъам” , урус чIалал “Севрен марф” прозадин ктабар чап хьана. И мукьвара Седакъет Керимовади Муьзеффер Меликмамедовахъ галаз санал “Лезги чIаланни Азербайжан чIалан гафарган чапдай акъудна. С.Керимовадикай икьван гагьди Азербайжанда 4 ктаб кхьена чапдай акъуднава. 2003-йисуз Азербайжан Республикадин Медениятдин Министерстводи ва Азербайжандин Гьукуматдин Ктабханади медениятдинни маарифдин карханайра С.Керимовадин яратмишунар теблигъ авун паталди “Седакъет Керимовадин 50 йис” тIвар ганвай ктаб чапдай акъудна. Гьа йисуз тIвар-ван авай кхьираг-журналист Муьзеффер Меликмамедова С.Керимовадин яратмишунриз талукьарнавай “Седакъет” тIвар ганвай публицистикадин ктаб чапдай акъудна. Алатай йисун Нобелан тIварунихъ квай Информациядин Меркездин кьил Бейбала Алескерова "Седакъет Керимовадин уьмуьр ва яратмишунар" тIвар ганвай чIехи ктаб басма авуна. И мукьвара Азербайжандин Гьукуматдин Милли Ктабханади лагьайтIа С.Керимовадин уьмуьрдизни яратмишунриз талукьарнавай 320 чиникай ибарат тир “Седакъет Керимова” тIвар алай ктаб чапна республикадин ктабханайриз пайна. С.Керимова чап хьанвай 21 ктабдин автор я. С.Керимова композитор хьизни сейли я. Ада вичин чIалариз 100-далай гзаф манияр тесниф

            Чун лекьер я

Лекь лагьана
Дегь чIавара чаз парада.
Лекь лагьана
Чаз жуванда, чаз чарада.
Чун лекьерив гекъигайд я,
КичIевилер чин тийидай.
Чаз лекьер хьиз килигайд я,
Кьил хураваз фин тийидай.
Чаз къуншиди лекь лагьана -
Дагъдин синел муг ийидай.
Чаз дустини лекь лагьана -
Цавун юкьвал руг ийидай.
Лекь лагьана
Сада хъуьрез,
Сада кичIез.
Сада хвешиз,
Сада течиз.
Гьич чалагъан лагьанач чаз,
Цавар рам авур.
Я къузгъундин тIвар ганач чаз,
Иви хъваз гьазур.
ТIиб лагьанач чаз садани,
Вилерни кваз ичIи, мичIи.
Чаз садани рангар чIулав,
Хуьруьз гъидай хабар чIулав,
Пехъ лагьанач.
Чаз садани кIек лагьанач -
Вичел къару
Такабурлу.
Ингье, ажузд
Акур чIавуз
Хур виликна къал акъуддай.
Кьил виридлай вине кьадай.
Зайифбуруз кIуф ягъадай.

Лекь лагьана чаз вирида,
Кьакьанвилер рам ийидай.
Дагъларини, цаварини
Чун такурла гъам ийидай.
ЦIуд лекь агъзур къузгъундилай
ВикIегь жеда лагьана чаз.
Лекь акурла чалагъанни
МуьтIуьгъ жеда лагьана чаз.

Чун вуж ятIа,
Чир хьанани,
Я лезгияр?
Лекь гафуни
Куь хиялриз
Нур гъанани,
Я лезгияр?
Чун дуьньядиз
Мад лекьер хьиз
Атун герек.
Чи дустариз,
Чи душманриз
Чун лекьер хьиз
Акван герек.
Чилин винел
Чун гьар чIавуз
Кьил виневаз
Къекъвен герек.
Итимвилихъ
Къелкъвен герек.
Гьикьван кIеве
ХьайитIани,
Лап рекьидай
Бередани
Чун лекьер хьиз
Рекьин герек!

         Чкlанва чlал

ЧкIанва чIал, зи лезги чIал,
Кузвач адахъ къе жуванбур.
Чи чIал лугьуз хайибуру,
Мус хкида адал абур?

Гьин аямди, гьин залумди
ЧIукнаватIа зи битавди?
Какахьнава адан гьалар,
Кьунва къаю, кьунва давди.

Къе аямди ийиз кьатI-кьатI,
ЧкIанва чIал. ЧкIанва агь!
И мусибат, и аламат,
РикIе туна эх жедан, лагь? 

ГьикI эхзава бес хайида,
Залан парар штуннавай?
Перишан я зи чIалан гьал,
Мехъерд либас хтуннавай.

 

Ни къачурд я икьван гафар
Арабривай, фарсаривай?
Ихьтин дамах низ герек я,
Патанбурун фурсар авай?

 

Мез къаткидай, рикIиз кIани
КIанзама кьван гафар аваз,
Урус патай, мугъул патай
Келимаяр ни гъана чаз?

 

Гьазур я чун, викIегь я чун,
“Марк”уникай “тая” ийиз.
Чал чарабур алават туш,
Къе “кьвал”икай “къая” ийиз.

 

Я зарияр, я хайибур,
“Нагъил” мийир “мах”арикай.
Я Алпандин тIвар хвейибур,
“Бажи” хьанан “баха”йрикай?

 

“Пенжери”дай килиг мийир,
Зарул туна жуван “дакIар”.
Масдаз “къапу” ава лугьуз,
Игисдани кIвалин “ракIар?”

 

Чна гьар кар, гьар са кIвалах,
“Башламиш” ваъ, “авалнава”.
Гъуцари чи кьисметдин вар,
“Багъламиш” ваъ, “агалнава”.

 

“Ухшард” кьадан, аваз “дигайд?”
“Ериш” жедан “къекъуьникай?”
Вучда масдан “сабагь”дикай?
“Сегьер” жедан “экуьникай?”

 

“Куьрпуь” кьамир “муьгъ” аватIа,
“Кулак” жедач “шагьвар”дикай.
ТIимил аван чаз “гъуьлягъар?”
Вучда масдан “шагьмар”дикай?

 

Жуван гафар кIар-кIар ийиз,
Патанбурун къула кумир.
Ашукь хьана “къешенг”бурал,
“Иербур”ув хъелиз гумир.

 

Авазарихъ яб це чIалан,
Шуршурзавай вацI я Кьулан.
Адан патав цуьквер таб я,
Валлагь, вири эквер таб я.

 

Квадарна бахт гъиле авай,
ЦIийид кIандан цаваривай?
Бахтлу тушни чилинвияр,
Чи чIал хьтин тавар авай?

 

Чи нугъатда, гафалагда
Гьикьван иер гафар ава.
Лагь гьин чIалан хафалагда
Икьван мили хафар ава?

 

Булах я ам алахьзавай,
Макьам я ам авахьзавай.
Ам зи ацIай виртед куьнуь,
ЧIал авани икьван къени?

 

Ам зи иман, ам зи пIир я,
Ам зи суьгьуьр, ам зи сир я.
Ам сабур я лезги чилин,
Ам абур я лезгивилин.

 

Цихъ тамарзу баянлух хьиз,
Гафари зи хъитIкьинзава.
РикI кудайдахъ цIигел хьана,
Вири тIалар хъуьтIкьуьнзава.

 

Ша, алахъна кIватI хъийин чIал,
Гьич тахьайтIа чкIур тийин.
Жуван гъилив жуван рикIе
Чна хенжел акIур тийин!

             Зов
Мои родные, вы, лезгины, 

Кто в горах и кто в низине, 
Что дочери и что сыны, 
И той, и этой стороны! 

Откуда ж это отчужденье 
Меж той и этой стороной, 
Когда так тянется к сближенью 
Народами весь мир земной? 

Как здесь аукнется, на юге, 
Так отзовется там, в горах. 
Уместно ль упрекать друг друга 
Из-за различий в мелочах? 

Достойно только сожаленья, 
Что, как чужой, лезгин иной 
Сеет семена раздора 
Межтой и этой стороной. 

Вы, кровные мои, лезгины, 
Там , где закат и где восход, 
Как будто саблей разделили 
Родным Самуром наш народ. 

Нас били много, нам досталось – 
То знают все, чего кривить… 
Неужто нам сейчас осталось 
Своей рукой себя добить? 

Земля у нас одна и та же, 
Язык – один, душа – одна, 
Так сеет между нами чья же 
Рука разлада семена? 

Тоска мне сердце жадно гложет, 
Печалюсь я что здесь, что там, 
Ведь сердце разорваться может 
От этой боли пополам. 

Родные вы мои, лезгины 
И той, и этой стороны, 
Мы порознь в этом мире сгинем, 
В единстве только мы сильны. 

Как много мне сказать хотелось 
И той и этой стороне, 
Но боль опять во мне проснулась… 
Чуток надежды дайте мне.